Naltrexone là một loại thuốc thuộc nhóm đối kháng thụ thể opioid, được sử dụng trong y học để hỗ trợ điều trị nghiện rượu và nghiện opioid (như heroin, morphine, thuốc giảm đau gây nghiện). Cùng Trần Toàn Psy tìm hiểu về loại thuốc này nhé!
Table of Contents
Công dụng
Khác với các thuốc gây nghiện, Naltrexone không tạo ra cảm giác khoái cảm hay “phê”, mà hoạt động bằng cách chặn tác động của opioid lên não và giảm cảm giác thèm rượu. Nhờ đó, thuốc giúp người bệnh duy trì quá trình cai nghiện, hạn chế nguy cơ tái phát. Thường được dùng để điều trị:
- Điều trị nghiện opioid: Sau khi cai nghiện thành công (ít nhất 7-10 ngày không dùng opioid), naltrexone giúp ngăn ngừa tái sử dụng bằng cách làm mất tác dụng của opioid nếu bệnh nhân dùng lại.
- Điều trị nghiện rượu: Giảm số lượng và tần suất uống rượu bằng cách ức chế giải phóng dopamine liên quan đến cảm giác thưởng thức từ rượu, thường kết hợp với liệu pháp tâm lý.
- Ứng dụng khác: Có thể dùng off-label cho một số nghiện khác, hoặc ở liều thấp (low-dose naltrexone – LDN) để điều trị viêm mạn tính như bệnh Crohn, xơ cứng bội phát, hoặc béo phì (kết hợp với bupropion dưới tên Contrave).
Phân loại Naltrexone
Naltrexone dạng uống (viên nén)
- Hàm lượng phổ biến: 25 mg, 50 mg, 100 mg
- Tên biệt dược: Revia®, Depade®
- Cách dùng: Uống mỗi ngày một lần, thường là 50 mg/ngày
- Ưu điểm: Dễ sử dụng, tiện lợi
- Nhược điểm: Phụ thuộc vào sự kỷ luật của bệnh nhân (dễ quên liều)
Hàm lượng phổ biến: 25 mg, 50 mg, 100 mg
Naltrexone dạng tiêm tác dụng kéo dài (injectable extended-release)
- Hàm lượng: 380 mg/lọ
- Tên biệt dược: Vivitrol®
- Cách dùng: Tiêm bắp mỗi 4 tuần (1 lần/tháng)
- Ưu điểm: Duy trì nồng độ ổn định, giảm nguy cơ quên thuốc
- Nhược điểm: Chi phí cao hơn, cần nhân viên y tế thực hiện
Vivitrol.
Liều lượng cụ thể phải do bác sĩ chỉ định, nên uống sau khi ăn để giảm tác dụng phụ trên tiêu hóa và cần kiểm tra nước tiểu để đảm bảo không còn opioid trong cơ thể trước khi bắt đầu. Tại Việt Nam, dạng viên uống được sử dụng phổ biến hơn, trong khi dạng tiêm chủ yếu có mặt ở các cơ sở điều trị chuyên sâu
Lưu ý:
- Không dùng cho người đang sử dụng opioid, chưa cai hoàn toàn, hoặc có dấu hiệu cai thuốc cấp tính.
- Không dùng cho bệnh nhân suy gan hoặc viêm gan cấp.
- Nếu tái sử dụng opioid trong khi dùng naltrexone, liều opioid thông thường có thể gây quá liều nguy hiểm vì thuốc làm cơ thể nhạy cảm hơn.
- Không được tự ý mua và sử dụng thuốc. Luôn bắt đầu dưới sự giám sát của chuyên gia (bác sĩ tâm thần hoặc trung tâm cai nghiện).
Tác dụng phụ thường gặp của Naltrexone
Khi sử dụng Naltrexone, một số người có thể gặp các tác dụng phụ, thường ở mức độ nhẹ đến vừa và sẽ giảm dần theo thời gian. Những tác dụng phụ phổ biến gồm:
- Buồn nôn, nôn – triệu chứng hay gặp nhất trong những ngày đầu dùng thuốc.
- Đau đầu, chóng mặt.
- Mệt mỏi, mất ngủ hoặc buồn ngủ.
- Lo lắng, bồn chồn, cáu gắt.
- Đau bụng, chán ăn, tiêu chảy hoặc táo bón.
- Đau cơ, đau khớp.
- Phát ban, rét run, cảm giác khát.
Đau đầu, chóng mặt.
Ngoài ra, Naltrexone có thể gây tăng men gan, do đó bác sĩ thường yêu cầu xét nghiệm chức năng gan trước và trong khi điều trị. Người bệnh cần liên hệ ngay với bác sĩ nếu có các dấu hiệu bất thường nghiêm trọng như:
- Đau bụng dữ dội, vàng da, vàng mắt (cảnh báo tổn thương gan).
- Phản ứng dị ứng: phát ban, khó thở, sưng mặt hoặc cổ họng.
- Trầm cảm nặng hoặc ý nghĩ tự sát (hiếm gặp).
- Tăng huyết áp, hồi hộp, nhịp tim nhanh,…
Thống kê về Naltrexone:
Thống kê toàn cầu về Naltrexone
- tăng trưởng sử dụng trong điều trị nghiện opioid
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), số ca nghiện opioid toàn cầu đã vượt 60 triệu người vào năm 2024. - Naltrexone được sử dụng ngày càng phổ biến như một lựa chọn không gây nghiện, thay thế cho methadone hoặc buprenorphine.
Ứng dụng trong điều trị nghiện rượu
- Tại Mỹ, theo NIH (National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism), có hơn 14 triệu người mắc rối loạn sử dụng rượu.
- Naltrexone được chứng minh giúp giảm 17–25% nguy cơ tái nghiện khi kết hợp với trị liệu tâm lý.
Dạng sử dụng phổ biến
- Dạng viên uống 50mg là phổ biến nhất.
- Một số quốc gia sử dụng dạng tiêm tác dụng kéo dài (extended-release injectable Naltrexone) mỗi tháng một lần.
Tình hình tại Việt Nam (ước tính)
Naltrexone được đưa vào danh mục thuốc điều trị nghiện tại một số cơ sở cai nghiện và bệnh viện tâm thần. Tuy nhiên, methadone vẫn là lựa chọn phổ biến hơn trong chương trình điều trị thay thế tại Việt Nam. Việc sử dụng Naltrexone còn hạn chế do chi phí, thiếu thông tin và cần theo dõi sát sao khi dùng.
Vai trò của Naltrexone trong trị liệu tâm lý
Naltrexone đóng một vai trò quan trọng, là phương pháp dược lý trị liệu nhưng không phải là duy nhất trong điều trị nghiện. Nó thường được kết hợp với các liệu pháp tâm lý và xã hội để tạo ra một phác đồ điều trị toàn diện và hiệu quả. Nó giúp kiểm soát triệu chứng sinh lý, từ đó tạo điều kiện cho bệnh nhân tham gia sâu hơn vào quá trình tâm lý trị liệu.
Cơ chế hoạt động liên quan đến tâm lý
- Naltrexone gắn vào các thụ thể opioid (mu, delta, kappa) trong não, chặn tác dụng thưởng thức (reward) từ opioid hoặc rượu, giảm ham muốn (craving) và nguy cơ tái nghiện.
- Trong bối cảnh tâm lý, nó ức chế giải phóng dopamine liên quan đến cảm giác “phê” hoặc thỏa mãn, giúp bệnh nhân dễ dàng nhận diện và kiểm soát các yếu tố kích hoạt tâm lý (triggers) như stress, lo âu hoặc môi trường xã hội.
Kết quả: Bệnh nhân có thể tập trung hơn vào việc khám phá nguyên nhân gốc rễ của nghiện (ví dụ: chấn thương tâm lý, rối loạn cảm xúc) mà không bị chi phối bởi triệu chứng thể chất.
Vai trò cụ thể trong các loại trị liệu tâm lý
Điều trị rối loạn sử dụng rượu (Alcohol Use Disorder – AUD):
- Kết hợp với liệu pháp hành vi nhận thức (CBT) hoặc quản lý nghiện ngập (Relapse Prevention Therapy): Naltrexone giảm số lần uống và lượng rượu tiêu thụ, giúp bệnh nhân duy trì sự tỉnh táo để tham gia các buổi tư vấn. Các nghiên cứu (như dự án COMBINE) cho thấy sự kết hợp này tăng tỷ lệ kiêng rượu lên 20-30% so với chỉ dùng thuốc hoặc chỉ trị liệu.
- Với liệu pháp hỗ trợ (Supportive Therapy) hoặc nhóm 12 bước (như AA): Thuốc hỗ trợ giảm ham muốn, tăng khả năng tuân thủ và chia sẻ cảm xúc.
Điều trị rối loạn sử dụng opioid (Opioid Use Disorder – OUD):
- Thường dùng sau cai nghiện ban đầu, kết hợp với liệu pháp tăng cường động lực (Motivational Enhancement Therapy – MET) hoặc CBT: Naltrexone ngăn chặn tác dụng của opioid nếu tái sử dụng, giảm nỗi sợ “một lần dùng lại là thất bại”, từ đó khuyến khích bệnh nhân khám phá các vấn đề tâm lý sâu sắc hơn như trầm cảm hoặc PTSD.
- Dạng tiêm Vivitrol (kéo dài 1 tháng) đặc biệt hữu ích cho bệnh nhân khó tuân thủ, giúp họ tập trung vào trị liệu dài hạn.
opioids concept
Ứng dụng trong các rối loạn tâm thần khác (off-label):
- Rối loạn lưỡng cực hoặc tự kỷ ám thị (Self-Injurious Behavior): Liều thấp (Low-Dose Naltrexone – LDN, 1-5 mg/ngày) có thể giảm hành vi tự hại bằng cách điều chỉnh endorphin nội sinh, hỗ trợ Dialectical Behavior Therapy (DBT) để quản lý cảm xúc.
- Rối loạn ăn uống hoặc nghiện hành vi: Một số nghiên cứu sơ bộ cho thấy kết hợp với CBT để giảm bốc đồng, nhưng cần thêm bằng chứng.
Lợi ích khi kết hợp với trị liệu tâm lý
- Tăng tỷ lệ tuân thủ: Bệnh nhân ít tái nghiện hơn, dẫn đến số buổi trị liệu hiệu quả cao hơn.
- Giảm triệu chứng đồng bệnh (comorbidity): Giúp kiểm soát lo âu, trầm cảm liên quan đến nghiện, tạo nền tảng cho trị liệu sâu.
- Bằng chứng khoa học: Theo hướng dẫn của American Psychiatric Association (APA, cập nhật 2024), naltrexone là lựa chọn hàng đầu cho AUD/OUD khi kết hợp với trị liệu tâm lý. Meta-analysis trên JAMA Psychiatry (2023) xác nhận hiệu quả cao hơn 15-25% so với monotherapy.
Kết luận:
Naltrexone đóng vai trò như “cầu nối” giữa dược lý liệu pháp và tâm lý liệu pháp, giúp bệnh nhân vượt qua rào cản sinh lý để đạt tiến bộ trong trị liệu. Sự kết hợp giữa hai phương pháp này tạo nên một phác đồ điều trị toàn diện và hiệu quả, giúp bệnh nhân không chỉ ngưng sử dụng chất mà còn phục hồi toàn diện về mặt tinh thần và thể chất.
