Rối loạn nhân cách ranh giới (BPD): Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Giới thiệu về rối loạn nhân cách ranh giới (BPD)

Rối loạn nhân cách ranh giới (Borderline Personality Disorder – BPD) là một dạng rối loạn tâm lý đặc trưng bởi sự bất ổn về cảm xúc, hành vi bốc đồng và mối quan hệ không ổn định. Những người mắc BPD thường gặp khó khăn trong việc điều chỉnh cảm xúc và kiểm soát các hành vi của mình, dẫn đến những xung đột trong các mối quan hệ cá nhân cũng như những vấn đề tâm lý nghiêm trọng khác.

Theo Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ (APA), BPD ảnh hưởng đến khoảng 1,6% dân số, nhưng con số này có thể cao hơn do nhiều trường hợp chưa được chẩn đoán. Phụ nữ có xu hướng được chẩn đoán mắc BPD nhiều hơn nam giới, mặc dù điều này có thể một phần do sự khác biệt về cách nam và nữ biểu hiện các triệu chứng.

Nguyên nhân gây rối loạn nhân cách ranh giới

BPD là kết quả của sự kết hợp giữa yếu tố di truyền, sinh học và môi trường:

• Yếu tố di truyền: Nghiên cứu cho thấy BPD có thể có tính di truyền. Nếu cha mẹ hoặc anh chị em ruột mắc BPD, nguy cơ mắc bệnh của một cá nhân sẽ cao hơn.
• Bất thường về não bộ: Một số nghiên cứu hình ảnh não bộ chỉ ra rằng những người mắc BPD có sự khác biệt về cấu trúc và chức năng ở các vùng não liên quan đến điều chỉnh cảm xúc và kiểm soát hành vi, như hạch hạnh nhân (amygdala) và vỏ não trước trán (prefrontal cortex).
• Môi trường thời thơ ấu: Trải nghiệm thời thơ ấu có vai trò quan trọng trong sự phát triển của BPD. Những người có tiền sử bị lạm dụng, bỏ rơi, hoặc trải qua những mối quan hệ gia đình không ổn định có nguy cơ cao hơn mắc BPD.

Triệu chứng của rối loạn nhân cách ranh giới

BPD được đặc trưng bởi một loạt các triệu chứng, có thể ảnh hưởng sâu sắc đến cuộc sống cá nhân và xã hội của người bệnh. Theo DSM-5 (Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần), các triệu chứng chính bao gồm:

1. Sự bất ổn về cảm xúc

Người mắc BPD thường trải qua những cơn bùng phát cảm xúc dữ dội và nhanh chóng thay đổi tâm trạng. Họ có thể cảm thấy vui vẻ trong một khoảnh khắc nhưng ngay sau đó lại chìm vào sự tuyệt vọng hoặc tức giận. Ví dụ, một người có thể cảm thấy cực kỳ hạnh phúc vào buổi sáng nhưng chỉ trong vài giờ sau đã chìm vào cảm giác buồn bã và vô vọng mà không có lý do rõ ràng.

2. Nỗi sợ bị bỏ rơi

Những người mắc BPD rất sợ bị bỏ rơi, dù là thật hay tưởng tượng. Họ có thể có những hành vi cực đoan để tránh bị bỏ rơi, chẳng hạn như níu kéo một mối quan hệ độc hại hoặc phản ứng mạnh mẽ khi cảm thấy bị xa lánh. Họ có thể có những hành vi cực đoan để tránh bị bỏ rơi, chẳng hạn như gọi điện hoặc nhắn tin liên tục cho người yêu khi họ không trả lời ngay lập tức, hoặc phản ứng dữ dội nếu ai đó có ý định rời xa họ.

3. Các mối quan hệ không ổn định

Người mắc BPD thường có xu hướng lý tưởng hóa hoặc hạ thấp người khác một cách cực đoan. Họ có thể coi một người là hoàn hảo trong một khoảnh khắc nhưng sau đó lại coi người đó là tồi tệ chỉ vì một lỗi nhỏ. Ví dụ, họ có thể coi bạn thân là người tuyệt vời nhất trong một tuần, nhưng ngay tuần sau đó lại cảm thấy bị phản bội chỉ vì một lời nói hoặc hành động nhỏ.

4. Hành vi bốc đồng và tự hủy hoại

Những hành vi này có thể bao gồm lạm dụng chất kích thích, chi tiêu quá mức, quan hệ tình dục không an toàn, tự làm tổn thương bản thân hoặc thậm chí có ý định tự tử. Chẳng hạn, một người có thể đột ngột quyết định tiêu hết số tiền tiết kiệm chỉ trong một ngày mua sắm vì cảm thấy chán nản.

Lạm dụng chất kích thích.

5. Cảm giác trống rỗng kéo dài

Những người mắc BPD thường cảm thấy cuộc sống của họ không có ý nghĩa hoặc họ không có bản sắc cá nhân rõ ràng. Ví dụ, họ có thể liên tục thay đổi phong cách, sở thích hoặc mục tiêu trong cuộc sống vì không biết thực sự mình là ai.

6. Tư duy phân cực

Họ có xu hướng suy nghĩ theo kiểu “trắng hoặc đen”, nghĩa là mọi thứ đều phải cực kỳ tốt hoặc cực kỳ xấu, không có sự trung gian. Ví dụ, họ có thể nghĩ rằng một người bạn đồng nghiệp là hoàn hảo, nhưng sau một lần bất đồng nhỏ, họ ngay lập tức coi người đó là kẻ phản bội.

7. Các vấn đề kiểm soát tức giận

Những người mắc BPD có thể dễ dàng nổi giận hoặc có những phản ứng tức giận dữ dội, đôi khi dẫn đến hành vi bạo lực. Ví dụ, họ có thể ném đồ đạc hoặc la hét vào mặt người thân chỉ vì một chuyện nhỏ như bị phớt lờ trong cuộc trò chuyện.

8. Các triệu chứng phân ly hoặc hoang tưởng

Một số người có thể trải qua cảm giác tách rời khỏi thực tế hoặc có những suy nghĩ hoang tưởng dưới áp lực căng thẳng cao. Ví dụ, họ có thể tin rằng mọi người đang âm mưu chống lại mình mặc dù không có bằng chứng cụ thể.

Cách điều trị rối loạn nhân cách ranh giới

Mặc dù BPD là một rối loạn tâm lý nghiêm trọng, nhưng có nhiều phương pháp điều trị hiệu quả giúp người bệnh kiểm soát triệu chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống.

Liệu pháp tâm lý

Liệu pháp tâm lý là phương pháp điều trị chính cho BPD. Một số phương pháp hiệu quả bao gồm:

• Liệu pháp hành vi biện chứng (Dialectical Behavior Therapy – DBT): Giúp người bệnh kiểm soát cảm xúc, cải thiện kỹ năng giao tiếp và điều chỉnh hành vi bốc đồng.
• Liệu pháp nhận thức hành vi (Cognitive Behavioral Therapy – CBT): Giúp thay đổi các mô hình suy nghĩ tiêu cực và phản ứng cảm xúc không lành mạnh.
• Liệu pháp tập trung vào lược đồ (Schema Therapy): Giúp người bệnh nhận thức và thay đổi các mô hình tư duy không phù hợp hình thành từ thời thơ ấu.

Sử dụng thuốc

Không có thuốc đặc trị BPD, nhưng một số loại thuốc có thể được sử dụng để điều trị các triệu chứng đi kèm cần phải theo đơn của bác sĩ như:

• Thuốc chống trầm cảm (SSRIs, SNRIs) để kiểm soát trầm cảm và lo âu.
• Thuốc ổn định tâm trạng để giảm sự thay đổi cảm xúc cực đoan.
• Thuốc chống loạn thần (ở liều thấp) để giúp kiểm soát suy nghĩ phân cực hoặc hoang tưởng.

Hỗ trợ từ gia đình và xã hội

Những người mắc BPD cần sự hỗ trợ từ gia đình, bạn bè và các nhóm hỗ trợ để giúp họ cảm thấy được thấu hiểu và không bị cô lập.

Thiết lập lại lối sống

Duy trì một lối sống lành mạnh với chế độ ăn uống cân bằng, tập thể dục đều đặn, ngủ đủ giấc và thực hành thiền định có thể giúp kiểm soát các triệu chứng BPD hiệu quả hơn.

Kết luận

Rối loạn nhân cách ranh giới là một tình trạng tâm lý phức tạp và có thể gây ra nhiều thách thức trong cuộc sống hàng ngày. Tuy nhiên, với sự can thiệp kịp thời, phương pháp điều trị phù hợp và sự hỗ trợ từ xã hội, người mắc BPD vẫn có thể xây dựng một cuộc sống ổn định và ý nghĩa. Nếu bạn hoặc người thân có dấu hiệu của BPD, hãy tìm đến sự giúp đỡ từ chuyên gia tâm lý để có sự hỗ trợ cần thiết. Trần Toàn Psy hy vọng sẽ mang đến cho bạn những kiến thức bổ ích về Tâm lý học. Chúc bạn một ngày tràn đầy năng lượng và tích cực!